GSEB Solutions for Class 10 Social Science

જવાબ :

વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજી ક્ષેત્રે જે નવા નવા સંશોધનો થયા છે તેનાથી વિશ્વના દેશોને નજીક લાવી દીધા છે. દેશ દેશ વચ્ચેનાઆંતરે વ્યવહારને સરળ બનાવ્યો છે. વિશ્વના તમામ દેશો વચ્ચે સહયોગ વધ્યો છે, નવો અભિગમ ઉદ્દભવ્યો છે. વિશ્વના તમામ રાષ્ટ્રો વિશ્વશાંતિ અને સહઅસ્તિત્વ વિશે ગંભીરતાપૂર્વક વિચારતા થયા છે. વિશ્વના તમામ રાષ્ટ્રો વિશ્વશાંતિ અને સહઅસ્તિત્વ વિશે ગંભીરતા પૂર્વક વિચારતા થયા છે.

જવાબ :

આપણા પ્રાચીન ભારતના મહાન ઋષિઓએ વિશ્વને વિજ્ઞાનના ક્ષેત્રે અમુલ્ય વારસો આપ્યો છે. ધાતુ વિદ્યા, રાસાયણિક વિદ્યા, વૈદિક વિદ્યા, શૈલ્પ ચિકિત્સા, ગણિતશાસ્ત્ર, ખગોળશાસ્ત્ર, જ્યોતિષશાસ્ત્ર, વાસ્તુશાસ્ત્ર, ભૌતિકશાસ્ત્ર જેવા વિજ્ઞાનના અનેક ક્ષેત્રોમાંઆપણાઋષિઓએ મહત્તમ ફાળો આપ્યો છે. જે આપણા માટે ખુબ ગૌરવની વાત છે. ભારતે માત્ર સાહિત્ય કળા, ધર્મ, શિક્ષણ અને તત્વચિંતન જેવા ક્ષેત્રોમાં જ ફાળો નથી આપ્યો, પરંતુ વિજ્ઞાન અને ટેકનોલોજીના ક્ષેત્રોમાં પણ પોતાનો સિંહફાળો આપ્યો છે.

        આર્વાચીન યુગના સંશોધનો દ્વારા જાણવા મળ્યું છે કે ભારત આધ્યાત્મિક વિચારધારાની સાથે સાથે વૈજ્ઞાનિક દ્રષ્ટિબિંદુ પણ ધરાવે છે. પાશ્ચાત્ય દેશોની મોટાભાગની વૈજ્ઞાનિક અને ટેકનીકલ શોધોમાં એક યા બીજી રીતે પ્રાચીન ભારતના વિજ્ઞાનનું તત્વ સમાયેલું છે.

જવાબ :

પ્રાચીન કાળથી જ ભારતના લોકો ધાતુવિદ્યાનો પોતાના વ્યવહારિક જીવનમાં ઉપયોગ કરે છે. પ્રાચીન ભારતે ધાતુવિદ્યામાં અદ્વિતીય સિધ્ધિઓ હાંસિલ કરી હતી. એના ફળસ્વરૂપે સિંધુકાલીન સંસ્કૃતિમાંથી મળી આવેલ ધાતુની નર્તકીની પ્રતિમા, તક્ષશિલામાંથીપ્રાપ્ત થયેલી કુષાણરાજવીના સમયની ભગવાન બુદ્ધની પ્રતિમાઓ, ચોલ રાજવીના સમયમાં તૈયાર થયેલાં ધાતુશિલ્પો, ચેન્નાઈના સંગ્રહાલયમાં સચવાયેલું આંતરરાષ્ટ્રીય ખ્યાતી ધરાવતું નૃત્યકલાના ઉત્કૃષ્ઠ નમૂનારૂપ મહાદેવ નટરાજનું શિલ્પ તથા ધનુર્ધારી શ્રી રામનું શિલ્પ, કલાત્મક દેવ-દેવીઓ, પશુ-પક્ષી તથા સોપારી કાપવાની સુડીઓ વગેરે ગણાવી શકાય. આ બધા મહત્વના સ્થાન ધરાવે છે. આ ધાતુશિલ્પબનાવવાની પરંપરા દશમી અને અગિયારમી સદીથી વિકાસ પામી.

જવાબ :

પ્રાચીન સમયથી ભારતે વૈદકવિદ્યામાં અભૂતપૂર્વ સિધ્ધિઓ હાંસિલ કરી છે. ભારતીય વૈદકશાસ્ત્રનામહાન પ્રણેતાઓ મહર્ષિ ચરક અને મહર્ષિ સુશ્રુત તથા વાગ્ભટ્ટે પોતાના સંશોધનોથી વૈદકશાસ્ત્રમાં ઉચ્ચત્તમ શિખરો હાંસલ કર્યા છે.

        મહર્ષિચરકેચરકસંહિતા નામના ગ્રંથમાં 2000 ઉપરાંત વનસ્પતિ, ઔષધિઓનું વર્ણન કર્યું છે. મહર્ષિ સુશ્રુતે સુશ્રુતસંહિતામાં શાસ્ત્રક્રિયાનો ઉપયોગ બતાવેલો છે. વાગ્ભટ્ટનો વાગ્ભટ્ટસંહિતા પણ ખુબ જ મહત્વનો ગ્રંથ છે ચરકસંહિતા, સુશ્રુતસંહિતાઅને વાગ્ભટ્ટસંહિતા પત્યેક વૈધ (ડોક્ટર) માટેખૂબ જ ઉપયોગી ગ્રંથોછે.

જવાબ :

પ્રાચીન ભારતમાં પ્રાણી રોગોના શાસ્ત્રોનો વિકાસ પુરતા પ્રમાણમાં થયો હતો. અશ્વ(ઘોડા) તથા હસ્તિ (હાથી) ના રોગો પણ ગ્રંથો લખવામાં આવ્યા છે. આ પ્રાચીન ગ્રંથોમાં‘હસ્તિ આયુર્વેદ’ તથા શાલીહોત્રનું અશ્વશાસ્ત્ર ખૂબ જ પ્રખ્યાત છે. વૈદકશાસ્ત્રના વિદ્વાન વાગ્ભટ્ટે નિદાન અંગે ‘અષ્ટાંગહ્રદય’ જેવા અતિ મહત્વના ગ્રંથમાં લખીને મહત્વનું યોગદાન આપ્યું છે.

જવાબ :

શાસ્ત્રોમાં ખગોળશાસ્ત્ર સૌથી પ્રાચીન છે. ભારતમાં ખગોળશાસ્ત્રને લગતું ખૂબ જ સાહિત્ય લખાયુ છે. આ તમામ ગ્રંથોનો પ્રાચીન વિધ્યાપીઠોમાં ઉંડો અભ્યાસ કરવામાં આવતો. ગ્રહો અને તેમની ગતિ નક્ષત્રો તથા અન્ય આકાશી પદાર્થો વગેરે ઉપરથી ગણતરી કરીને ખગોળશાસ્ત્રે ખૂબ વિકાસ કર્યો હતો. ગ્રહોઉપરથી ફળ પ્રમાણે જ્યોતિષ પણ જોવામાં આવતું હતું.

        જેના નામ ઉપરથી ભારતના પ્રથમ ઉપગ્રહનું નામ આર્યભટ્ટ રાખ્યું છે, તેમનું ખગોળ વિજ્ઞાનમાં ખૂબ જ મહત્વનું યોગદાન છે તે શોધ્યું હતું. વિદ્વાનો આ શોધને અજરમર નામથી સંબોધતા હતા. એ જ રીતે બ્રહ્મગુપ્તે બ્રહ્મસિદ્ધાંત ગ્રંથમાં ગુરુત્વકર્ષણના નિયમોનો ઉલ્લેખ કર્યો છે જે ખગોળવિદ્યામાં ઉપયોગી છે.

જવાબ :

જ્યોતિષશાસ્ત્રને તંત્ર, હોરા અને સંહિતા એવા ત્રણ ભાગમાં વહેંચવામાં આવ્યું છે. મહાન ખગોળવેત્તાવરાહમિહિરે જ્યોતિષશાસ્ત્રને ઉંડો અભ્યાસ કરી શકાય તે પ્રમાણે ત્રણ ભાગમાં વહેંચ્યું હતું. તેઓ મહાન જ્યોતિષશાસ્ત્ર હતા. તેમણે બૃહદસંહિતા નામની ગ્રંથની રચના કરી હતી. જ્યોતિષશાસ્ત્રમાં ઉપયોગી, અવકાશી ગ્રહોની માનવીના ભવિષ્ય પર થતી અસરો, મનુષ્યનાં લક્ષણો, પ્રાણીઓના વર્ગો, લગ્ન, સમય, તળાવો, કૂવાઓ, બગીચા, ખેતરોમાં વાવણી વગેરેપ્રસંગોના શુભ મુહુર્તોની માહિતી સુંદર રીતે દર્શાવી છે. આપણા પૂર્વજોના આવા અપાર સંશોધનો અને નિપૂણતા પર ગૌરવની પ્રતિતિ થાય છે.

જવાબ :

નાલંદા વિધાપીઠના બૌધ આચાર્ય નાગાર્જુને વનસ્પતિ ઔષધની સાથે સાથે રસાયણ ઔષધો વાપરવાની ભલામણ કરી હતી. પારાની ભષ્મ કરી વાપરવાનો પ્રયોગ તેમણે ચાલુ કર્યો હતો. નાલંદા વિદ્યાપીઠમાં રસાયણ વિદ્યાના અભ્યાસ અને સંશોધન માટે રસાયણ શાળા અને ભઠ્ઠીઓ બનાવી હતી. વગેરે વિશેષતા ગણી શકાય.

જવાબ :

આચાર્ય નાગાર્જુન રસાયણશાસ્ત્રના વિદ્વાન આચાર્ય હતા. તેમણે રસરત્નાકર અને આરોગ્યમંજરી નામના ગ્રંથોની રચના કરી હતી. તેમને વનસ્પતિ ઔષધોની સાથે સાથે રસાયણ ઔષધો વાપરવાની ભલામણ કરી હતી. પારાની ભષ્મ બનાવી તેનો ઔષધ તરીકે ઉપયોગ કરવાની ભલામણ કરી હતી.

જવાબ :

આકાશી ગ્રહોની માનવીના ભવિષ્ય પર શી અસરો થાય છે તે બતાવ્યું છે. તેમણે મનુષ્યના લક્ષણો, પ્રાણીઓના જુદા જુદા વર્ગો, તેમજ લગ્ન, સમય, તળાવોઅને કૂવાઓ ખોદકામ, બગીચા બનાવવા, ખેતરોમાં વાવણી કરવી વગેરે પ્રસંગોના શુભમુહુર્તોની ચર્ચા બૃહદસંહિતામાં કરી છે.