GSEB Solutions for Class 10 Social Science

જવાબ :

ઉદારીકરણ અંગે શરૂઆતના તબક્કામાં જે આર્થિક સુધારા કરવામાં આવ્યા તે નીચે મુજબ છે.

1. 18 ઉદ્યોગો જાહેર સાહસ માટે અનામત રાખવામાં આવ્યા તે સિવાયના તમામ ક્ષેત્રો ખાનગી ક્ષેત્રો માટે ખુલ્લા મુકવામાં આવ્યા.
2. રેલ્વે, અણુક્ષેત્ર અને સંરક્ષણ સિવાયના તમામ ક્ષેત્રો ખાનગી ક્ષેત્રો માટે ખુલ્લા મુકવામાં આવ્યા છે.
3. ઉદ્યોગો માટે ફરજીયાત નોંધણી પ્રથા બંધ કરવામાં આવી. પ્રદુષણ ના ફેલાય તથા પર્યાવરણ માટે જોખમી ના હોય એવા ઔદ્યોગિક વસાહતોની સ્થાપનામાં કેન્દ્ર સરકારની પરવાનગી મેળવવાની જોગવાઈ રદ કરવામાં આવી.

આવા અનેક ફેરફારો થયા જેના લાભ અને ગેરલાભ નીચે મુજબ છે.

1. લાભ :

• ઉદારીકરણની નીતિથી ખાનગી ક્ષેત્રોને મુક્ત વિકાસની તકો પ્રાપ્ત થઇ જેથી ઉત્પાદનમાં વધારો થયો.
• ઉદારીકરણથી વિદેશ વેપારને વેગ મળવા લાગ્યો અને વિદેશ વ્યાપારમાં વૃદ્ધિ થઇ.
• વિદેશમાં વેપાર વધવાથી વિદેશી હુંડીયામણમાં અને તેની અનામતમાં વધારો થયો.
• દેશમાં આંતરમાળખાકીય સગવડોમાં વધારો થયો.

2. ગેરલાભ:

• ખાનગી ક્ષેત્રો પરના અંકુશો ઘટવા છતાં ઈજારાશાહીના વલણમાં ઘટાડો થયો નથી. ઉપરાંત માત્ર ઔદ્યોગિક ક્ષેત્રો પર ધ્યાન આપવાથી કૃષિ ક્ષેત્ર વિકાસમાં પાછળ રહ્યું.

સૌથી વધુ નુકશાન તો આયાતો વધવાથી અને નિકાસો ઘટવાથી વિદેશી દેવામાં વધારો થયો તે ગણી શકાય.

જવાબ :

ખાનગીકરણની પ્રક્રિયામાં રાજ્ય હસ્તકની માલિકી અથવા તેનું સંચાલન ખાનગી ક્ષેત્રને આપી દેવામાં આવે છે. ખાનગી ક્ષેત્રમાં બે માર્ગો અપનાવી શકાય છે. પહેલા જે ક્ષેત્રો જાહેર સાહસો માટે અનામત રાખ્યા હોય તે ક્ષેત્રો ખાનગી વિભાગો માટે ખુલ્લા મુકવામાં આવે. બીજી પદ્ધતિમાં રાજ્ય દસ્તકની કંપનીઓની માલિકી રાજ્ય પોતાની પાસે રાખે છે તથા સંચાલન ખાનગી કંપનીઓને સોંપે છે. આને ખાનગીકરણની સરકારી નીતિ કહે છે.

1. લાભ:

• દેશમાં ઉદ્યોગ ક્ષેત્રે ઉત્પાદકોની સંખ્યામાં સારો એવો વધારો નોંધાયો છે.
• જાહેર ક્ષેત્રના એકમોનું ખાનગીકરણ થવાથી જાહેર ક્ષેત્રના એકમોની કાર્યક્ષમતામાં ખુબજ નોંધપાત્ર વધારો થયો છે.
• મૂડીગત અને વપરાશ વળી વસ્તુઓના ઉત્પાદનમાં વધારો થયો છે.

2. ગેરલાભ:

• ખાનગીકરણના પરિણામે આર્થિક સત્તાનું કેન્દ્રીકરણ થયું છે. જેનાથી ઈજારાશાહીને વેગ મળ્યો છે.
• ખાનગીકરણથી નાના ઉદ્યોગોનો વિકાસ યોગ્ય રીતે થઇ શક્યો નથી. માત્ર મોટા ઉદ્યોગોને જ લાભ મળ્યો છે.
• ખાનગીકરણના પરિણામે ભાવ અંકુશમાં રહ્યા નથી. પરિણામે ભાવવધારાની સમસ્યા અસ્તિત્વમાં આવી છે.

જવાબ :

વૈશ્વિકીકરણ એટલે દેશના અર્થતંત્રને વિશ્વના અર્થતંત્ર સાથે જોડવાની પ્રક્રિયા. જેના પરિણામે વસ્તુઓ સેવાઓ ટેકનોલોજી અને શ્રમનો પ્રવાહ વિશ્વમાં સરળતાથી પ્રાપ્ત થાય. વૈશ્વિકીકરણથી બે દેશો વચ્ચેના વ્યાપારના અવરોધો દુર કરવા, એવી પરિસ્થિતિનું નિર્માણ કરવું જેથી બે દેશો વચ્ચે નાણા વિનિમય સરળતાથી થઇ શકે, ટેકનોલોજી હેરફેરના અવરોધો દુર થાય, વિશ્વના જુદા જુદા દેશો વચ્ચે શ્રમની હેરફેર મુક્ત રીતે કરવી વગેરે ગણી શકાય.

     આની ભારતીય અર્થતંત્ર ઉપર મિશ્ર અસર થઇ છે. જેના લાભ ગેરલાભ નીચે પ્રમાણે છે.

1. લાભ:

• વૈશ્વિકીકરણથી દેશમાં વિદેશી રોકાણકારોને મૂડી રોકવા માટે પ્રોત્સાહન મળે છે.
• વિકસિત દેશમાં ઉત્પાદન પામતી વસ્તુઓ સરળતાથી પ્રાપ્ત થાય છે.
• પરિણામે ભારત જેવા વિકાસશિલ દેશો આંતરરાષ્ટ્રીય હરીફાઈમાં ટકી રહેવાની શકતી મેળવે છે.

2. ગેરલાભ:

• ગરીબી અને બેરોજગારી હલ કરવામાં ધારી સફળતા મળી નથી.
• વિકાસશીલ દેશોને નિકાસ વૃદ્ધિથી જે લાભ થવો જોઈએ તે પૂરતા પ્રમાણમાં મળ્યો નથી.
• વૈશ્વિકીકરણનો સૌથી વધુ લાભ મોટા ઉદ્યોગોને મળ્યો છે જયારે નાના ઉદ્યોગોને ઓછો મળ્યો છે.

જવાબ :

1) – C
2) -  A
3) -  D
4) - B

જવાબ :

1) - D
2) - A
૩) - B
4) - C

જવાબ :

1) - B
2) - A
૩) - D
4) - C

જવાબ :

1) - B
2) - D
3) - A
4) - C

જવાબ :

1) - B
2) - C
૩) - D
4) - A