GSEB Solutions for Class 10 Science

જવાબ :

સુપોષિત વિકાસથી જીવનમાં બધા ક્ષેત્રમા પરિવર્તન આવે છે. તેથી નીચેની બાબતો પર ભાર મુકવામાં અઆવ્યો છે.

૧. મનુષ્યની પાયાની જરૂરીયાતોની પુરતી થાય તેવા વિકાસને પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે.

૨. ભાવી પેઢી માટે વિવિધ સ્ત્રોતનું સંરક્ષણ અને જાળવણી કરવામાં આવે છે.

૩. પર્યાવરણના સંરક્ષણ સાથે આર્થિક વિકાસ સાધવામાં આવે છે.

૪. સુપોષિત વિકાસનો આધાર લોકોને તેમની આસપાસની આર્થિક સામાજિક તેમજ પર્યાવરણીય પરિસ્થિતિઓ માટે તેમના દ્રષ્ટિકોણમાં ફેરફાર કરે છે. અને નૈસર્ગિક સ્ત્રોતના વર્તમાન ઉપયોગમાં પરિવર્તન કરે છે.

જવાબ :

1. વિવિધ ઉદ્યોગો માટે જરૂરી કાચો માલ અને પદાર્થો મેળવવા.

2. ફળ, શાકભાજી, ચારો, ઘાસ વગેરે મેળવવા.

૩. ઔષધિઓ, મારી-મસાલા, ગુંદર, રેઝીન, કાથો,લાખ વગેરે મેળવવા.

4. પ્રાણીઓને કુદરતી વસવાટ પુરા પાડવા માટે.

5. ભૂમિનું ધોવાણ આટકાવવા અને ફળદ્રુપતા જાળવવા માટે.

6. આર્થિક વિકાસ અને સામાજિક વિકાસના સ્ત્રોત મેળવવા માટે.

7. વાતાવરણ માં CO₂ અને O₂ ના પ્રમાણની સમતુલિતતા જાળવવા. તેમજ પૃથ્વીના સરેરાશ તાપમાનની જાળવણી કરવા માટે

હવે જોઈએ કે વન્ય જીવોના સંરક્ષણની આવશ્યકતા શા માટે જરૂરી છે?

1.    જંગલના નીવસન તંત્રની જાળવણી માટે, તેમજ કુદરતમાં પર્યાવરણીય સંતુલન માટે.

2.    તેઓ જંગલમાં બીચ વિકિરણ દ્વારા જુદા જુદા સ્થળોએ વનસ્પતિ વૃદ્ધિ વિકાસની અનુકુળતા પૂરી પાડે છે. આ રીતે તેઓ જંગલની જાળવણીમાં મદદરૂપ બને છે.

3.    તેઓ પોષક સ્તરોમાં ઉર્જાવહન જાળવી રાખે છે અને જૈવ વિવિધતામાં વધારો કરે છે.

જવાબ :

વન સંરક્ષણના ઉપાયો નીચે મુજબ છે.

1.    બળતણ અને ફર્નિચરના લાકડા માટે વ્રુક્ષોની અનિયમિત કટાઈમાં ફરજીયાત પણે ઘટાડો કરવો.

2.    બળતણની ખેંચ, ઘાસચારાની અછત,વ્યવસાયિક હેતુ વગેરે માટે થતા અતિ પોષણથી જંગલના નીવસન તંત્રને સુરક્ષિત રાખવું.

3.    વ્રુક્ષારોપણ તેમજ તેમના ઉછેરની સંભાળ રાખવી.

4.    પ્રાપ્ય બધી જગ્યાઓ પર ઝડપી ઉછેર પામતા છોડ રોપી જંગલનો વિકાસ કરવો.

5.    જંગલોની જાળવણી અને સંરક્ષણમાં સ્થાનિક લોકો અને ગ્રામ વાસીઓની સક્રિય ભાગીદારી કરવી.

6.    વૈજ્ઞાનિક સંસાધનોની દેખરેખ ઉપરાંત જંગલની જાળવણી માટે શિક્ષણ દ્વારા જંગલની જાગૃતિ ફેલાવવી.

જવાબ :

સ્થાનિક લોકોની ભાગીદારીથી જંગલોનું વ્યવસ્થાપન અસરકારક રીતે થઇ શકે છે. ૧૯૭૨માં પશ્ચિમ બંગાળના વન વિભાગના રાજ્યના દક્ષિણ પશ્ચિમ જિલ્લાઓમાં નાશ થઇ રહેલા સાલના જંગલોની પુન:સ્થાપ્યની યોજના નિષ્ફળ થઇ રહી હતી.

આથી વન વિભાગના અધિકારી એ.કે. બેનર્જીએ ખુબ જ ખરાબ પરિસ્થિતિ ધરાવતા મિદનાપુર જીલ્લાના અરાબારીના ૧૨૭૨ હેક્ટર વિસ્તારના સાલના જંગલની જાળવણી માટે સ્થાનિક ગામવાસીઓનો સમાવેશ કર્યો હતો.

તેના બદલામાં ગામવાસીઓને આ વિસ્તારની દેખભાળની જવાબદારી માટે રોજગારી તેમજ ત્યાની 25% નીપજોનો ઉપયોગ કરવાનો અધિકાર આપવામાં આવ્યો હતો. ઉપરાંત તેમને ખુબ ઓછી કીમતે બળતણ માટે લાકડા અને પશુઓને ચરાવવાની સંમતિ આપવામાં આવી હતી.

સ્થાનીય લોકોની સક્રિય ભાગીદારીથી ૧૯૮૩ સુધી અરાબારીના સાલના જંગલો સમૃદ્ધ થઇ ગયા. આથી સ્થાનિક લોકોની ભાગીદારીથી જંગલનું વ્યવસ્થાપન અસરકારક બની શકે છે.